Эрхий хурууны хээтэй баталгаажсан Монгол Улсын тусгаар тогтнол

Ардын хувьсгал ялсан, анхдугаар Vндсэн хуулиа баталж Бvгд Найрамдах Улс болсноо зарласан, НVБ-д элссэн гэх мэт XX зуун Монгол орны хувьд тvvхэн дурсгалт vйл явдлуудаар дvvрэн өнгөрчээ. Vvний нэг нь 1945 оны аравдугаар сарын 20-нд Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг хvлээн зөвшөөрч буй эсэхээр ард нийтийн санал асуулга явуулж, санал өгсөн хvн бvр БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг хvлээн зөвшөөрсен явдал юм. Тvvхийн шаргал хуудас эргэсээр тэр өдрөөс хoйш 62 дахь жилтэйгээ өнөөдөр золгож байна.
Дэлхийн II дайн дуусч, Монгол, Зөвлөлтийн дайчид чөлөөлөх дайнд ялалт байгуулах нь тодорхой болсон тэр vед ЗСБНХУ, Дундад иргэн буюу Хятад Улсын хооронд Холбоо-найрамдлын тухай гэрээ байгуулагдаж, уг гэрээнд БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг Хятад Улс хvлээн зөвшөөрөх тухай асуудал тусгагджээ. Vvнтэй холбогдуулж Хятад Улс Гадаад Монголын ард тvмэн нийтээрээ тусгаар тогтнолоо хvлээн зөвшөөрвөл одоогийн байгаа хилээр нь зөвшөөрнө гэж байр сууриа илэрхийлжээ. Энэ дагуу БНМАУ-ын Бага хурлын Тэргvvлэгчид 1945 оны есдvгээр сарын 21-нд БНМАУ-ын тусгаар тогтносон байдлын талаар бvх ард тvмний санал асуулга явуулах тогтоол гаргасан юм байна. Ингээд төв болон аймаг, хотын комиссыг байгуулж дvрэм, журмыг нь баталжээ.
Санал авах хуудас нь "БНМАУ-ын тусгаар тогтнох эрмэлзлээ баталж байна уу" гэсэн vгтэй. "БНМАУ-ын төрийн тусгаар тогтнолын асуудалд саналаа гаргана. Энэхvv санал гаргах хуудас дээр тавьсан овог, нэрийн доор "зөвшөөрөх" буюу "татгалзах" хоёрын аль нэгийг бичиж гарын vсгийг зур. Хэрэв бичиг мэдэхгvй аваас баруун гарынхаа эрхий хурууны хээг дар" хэмээсэн санамжтай байсан байна.
Санал хураалт 1945 оны аравдугаар сарын 20-нд өглөений 06 цагаас оройн 23 цагийн хооронд орон даяар нэгэн зэрэг явж яс vндэс, хvйс, шашин шvтлэг, боловсролын байдлыг vл харгалзан БНМАУ-ын харъяат 18-аас дээш насныхан оролцжээ. Нэрсийн жагсаалтад нийтдээ 494074 хvн бичигдсэний 487285 хvн буюу 94.4 хувь нь саналаа өгсөн байна. Бусад 6000 гаруй хvн нь замд яваа, өвчтэй зэрэг шалггаанаар саналаа өгч чадаагvй аж. Хамгийн гайхамшигтай нь санал өгсөн бvх хvн улсынхаа тусгаар тогтнолыг дэмжсэн нь хоёр их хөршөө БНМАУ бол тусгаар тогтносон улс хэмээн хvлээн зевшөөрөхөөс өөр аргагvй байдалд оруулсан байна. Санал хураалтын энэ дvнг УБХ-ын Тэргvvлэгчид 1945 оны арваннэгдvгээр сарын 12-нд хэлэлцээд бvх нийтэд зарлан мэдэгджээ. Маргааш нь БНМАУ-ын Ерөнхий сайд бөгөөд Гадаад яамны сайд Х.Чойбалсан ЗСБНХУ-ын Гадаад хэргийн Ардын комиссар В.М.Молотов, Дундад иргэн Улсын Гадаад яамны сайд Ван Ши Цзе нарт цахилгаан утсаар санал асуулгын дvнг илгээжээ.
Vvнийг vндэслэн 1946 оны нэгдvгээр сарын 6-нд Хятад, 1946 оны хоёрдугаар сарын 27-нд ЗСБНХУ тус тус Монголын тусгаар тогтнолыг хvлээн зөвшеөрч XX зууны эхнээс эхэлсэн монголчуудыи тусгаар тогтносон улс байх гэсэн эрмэлзэл албан ёсоор баталгаажсан байна. 1945 он бол монголчуудын дийлэнх нь шахуу бичиг vсэггvй байсан vе. Тиймээс эрхий хурууны дардас тусгаар тогтнолын баталгааг авчрахад ихээхэн vvрэг гvйцэтгэсэн гэдэг. Энэ ч утгаар нь эрхий хурууны хээгээр баталгаажсан тусгаар тогтнол өнөөдрийн бидний бахархах бахархал, "Монгол Улсын иргэн би" гэж итгэл дvvрэн ярихын нэгэн том хөшvvрэг болсон гэж болно.
Чухамхvv хоёр том хөршдөө тусгаар тогтнолоо хvлээн зөвшөөрvvлж чадсан тэр мөчөөс эхлээд Монгол Улс эрчимтэй хөгжлийн замдаа орж, их бvтээн байгуулалтыг өрнvvлсний зэрэгцээ ард тvмнээ бvх нийтээр нь бичиг vсэгтэй болгох, эрvvлжvvлэх, соёлжуулах чиглэлд чамлалтгvй амжилтад хvрсэн юм.
Туурга тусгаар улс байхын төлөөнөө бичиг vсэггvй ч гэсэн хурууныхаа хээгээр баталгаа гаргаж өгсөн өвөг дээдсийнхээ зvтгэлийг өнөөдөр бидэнд vнэгvйдvvлэх эрх байхгvй. Өөрөөр хэлбэл, бидэнд эх оронч, эх орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө санаа зорилго нэгтэй байх vvрэг ногдож байгаа юм. Улам бvр даяаршиж байгаа энэ ертөнцөд тусгаар тогтнол юунаас ч vнэтэй гэдгийг гадаад, дотоод олон хvчин зvйлvvд харуулж байна. Бидэх тvvхээ эргэн дурсдаг. Бас ирээдvйн өмнөөс хариуцлагатай алхдаг байх ёстой билээ. Тvvхэн дурсгалт өдрvvдийг эргэн дурсаж ач холбогдлыг нь дvгнэж цэгнэн ярилццагийн утга учир ч vvнд орших биз ээ. Эрхий хурууны хээтэй баталгаажсан Монгол Улсын тусгаар тогтнол 62 нас хvрлээ. Энэ баталгаа биднийг хоёр их хөршдөө хvлээн зөвшөөрөгдөөд зогсохгvй НVБ-ын гишvvн орон болоход, улмаар даян дэлхийн улс гvрнvvдтэй ахан дvvсийн харилцаа тогтооход vнэлж баршгvй хувь нэмрээ оруулсан юм.