Тєрийн сvлд биднийг ивээдэг vv, бид тєрийн сvлдийг ивээдэг vv?

Тєргvй байж болохгvй юу?
Одоо дэлхий дахинаа либерал vзэл санаа vндсэндээ ноёрхож, нийгэм дэх тєрийн оролцоог аль болох багасган, хувь хvний чєлєєт байдлыг ихэсгэх гэсэн оролдлого ТББ (тєрийн бус байгууллага) гэсэн хэлбэрээр гарч ирэх болжээ.

Барууны орнуудад эдгээр байгууллага сайн ажиллаж, vр дvнгээ ч єгч байна. Харамсалтай нь манайд энэ байгууллагыг байгуулж, толгойлсон хvмvvс анхнаасаа энэ байгууллагынхаа мєн чанарыг сайтар ойлгоогvйгээс болдог юм уу, аль эсвэл тєсєл-мєнгє гэсэн аар саар зорилгоор уг байгууллагатай холбогдсон учраас тэр юмуу, ямар ч байсан “тєрийн бус” гэсэн уг vгэнд хичнээн гvн гvнзгий утга санаа агуулагдаж байдгийг тєдий сайн ухаараагvй юм шиг санагддаг. Тийм ч учраас тэд маань “тєрийн бус” гэчихээд харин ч тєртэй шадарлах, тvншлэх гэсэн хандлага ажиглагдсаар ирсэн. Тэгээд vvнд нэг их гайхаад байх юм алга байх л даа, Монголд аливаа юм урвуу байдаг юм чинь. Хvн тєрєлхтний сэтгэлгээний тvvхийг харж байхад тєрийн тухайд сєрєг утгатай зvйл хэлж байсан сэтгэгчид ихэвчлэн философич, эдийн засагчид байсан бол харин тvvний эерэг шинжийг олж харах гэж хичээж байсан хvмvvс улс тєр, хуулийн салбарт хамаарагдах аж. Энэ нь ч яах аргагvй тэдний мэргэжлийн онцлогтой холбоотой биз. Философчидын vзэж байгаагаар тєрийн уг чанар нь хvчирхийлэлтэй холбоотой байдаг тул тєлєв тєвшин, ухаалаг, єєрийн зам мєрийг хэний ч туслалцаагvйгээр болгоод байдаг хvмvvсийн хувьд ямагт аюул заналхийлэл агуулсан зvйл мэт санагддаг байжээ. Дэлхий ертєнцийн хvн ард хэзээ арай илvv аз жаргал, ёс суртхуун, энх амгалан байсан бэ гэвэл тєр байгаа байхгvй нь мэдэгдэхгvй, хууль хvний амьдралд хамгийн бага оролцож, хууль-хvчирхийллийн замаар ямар ч асуудлыг шийдвэрлэхээ больсон vед тийм байсан (Бастиа).

Тєр, хууль хэмээгч захиран тушаах дуртай тэр зvйл “тєгс иргэн” ялангуяа ёс суртхууны хэм хэмжээ нь єндєр тогтсон хvний хувьд илvvц зvйл гэсэн санаа дээрх ишлэлд байгаа юм. Yнэхээр хуулиас биш ёс суртхуунаасаа айдаг хvнд санаанд нь огтхон ч ордоггvй зvйл болох “хулгай битгий хий!”, “хvн бvv ал!” гэх мэтийн сургамж айлдаж, vvнийг зєрчвєл “ингэж ч шийтгэнэ, тэгж ч шийтгэнэ” гээд байвал доромж санагдах нь зvй. Хvн ер нь єєрєє єєрийнхєє хvчээр амьдарч, хэнд ч хэзээ ч муу зvйл эс хийх аваас тєр, хууль гэж байхын хэрэг юусан билээ. Yvнтэй холбоотойгоор анархизм хэмээх vзлийн тухай товч тайлбар хийе. Бидэнд тогтсон ойлголтоор бол энэ нь эмх замбараагvй байдал, засаг захиргаагvй байх гэсэн утгатай. Энэ бол анархизмын талаарх тун єрєєсгєл коммунист тайлбар юм. Анархизм бол хvний ёс суртхуун дээр тулгуурласан vзэл онол. Энэ vзлийг vндэслэгчдийн (Жэрэми Бэнтам, Уилям Годвин, Пэтр Кропоткин) vзэж байснаар хvн угаасаа єндєр ёс суртхуунтай, бие биендээ vргэлж сайнаар хандаж, тусалж байдаг амьтан аж. Иймч учраас тэдний амьдралыг хєндлєнгийн тєр-хууль гэсэн зvйлээр захирах шаардлагагvй гэдэг. Тийм ээ, vнэхээр ийм байж болдогсон бол анархист ертєнц шиг сайхан зvйл гэж юу байхсан билээ. Гэтэл эрээнтэй бараантай энэ хорвоод санамсар болгоомжгvй, тvргэн ууртай, бvр тэгээд хорон санаатай, хєнгєн хялбараар олз ашиг олох гэсэн зvсэн бvрийн амьтан цугласан байх аж. “Тєгс хvн” маань хvн алдаггvй юм гэхэд тvvнийг согтуу хєрш нь орж ирээд алчихаж болно шvv дээ. Тэгэхээр тиймэрхvv согтуу хєршийн бусдад учруулсан хор хохирлыг таслан зогсоож, тухайн vйлдлийнх нь хариуг барих шаардлагатай. Do ut des - єгсєн юмыг чинь єгнє, do ut facias – хийсэн юмыг чинь єгнє гэдэг бол нийгэмжсэн хvний хамгийн шударга ёс. Тэгэхээр анархизм нvгэлт хvний ертєнцєд vнэхээр таардаггvй. Харин дан ганц ариун гэгээн хутагт, сахиусан тэнгэрээс тогтсон ертєнцєд бол яг таарах vзэл байгаа юм. Уг нь бусдад захирагдах тийм ч ичгvvртэй хэрэг биш л дээ. Хэн нэг ажил хэргийн мэдлэг боловсрол, чадвартай, бусдын тєлєє цаг заваа vрэхдээ харамсдаггvй, хамгийн гол нь ёс жудагтай хvнд єєрийнхєє ємнєєс шийдвэр гаргах эрх олгочихоод єєрєє дуртай, сонирхолтой зvйлээ хийгээд явж байх шиг амар юм гэж хаа байхав. Харамсалтай нь аль ч талаараа єєрєєс минь дээрдэх юм байхгvй, бас тэгээд ёс суртхууны хэм хэмжээ нь нэлээд доогуур хэмжигддэг тэр нєхєрт ар гэр, улс орныхоо хувь заяаг даатгачихаад нvдэн балай, чихэн дvлий явж болохгvй еэ дээ.

Философийн ухааны доктор Б.Батчулуун