Wednesday, September 3, 2008

Монголын Түүх Хятад Эрдэмтний Нудээр II - Монгол Овог Аймгууд

Манай эрний 631 онд Хятадын Тан улсын үeд анхлан Шивэй овгуудын талаар мэдээ үлджээ. Зүрчидүүд Хитангуудийг даран өөрийн ноёрхлыг тогтоож одоогийн Хятадын нутагт суурьших үeд Шивэй овгууд нь Зүрчидүүдийн албат байсан бєгєєд Зүрчидүүд Монголын хязгаарыг Найман, Хэрэйд, Татар гэсэн гурван өөрийн харьяаллын улсуудаараа дамжуулан захирч байжээ.

Түүхэнд бичсэнээр Мэнгу омгийн Боржигон овгийн хүмүүс Хаблхаанаар удирдуулан бослого гаргасан байна. Тухайн үeд ємнєт Хятадын Сонг улстай дайтаж байсан Зүрчидийн хаан элч илгээж Хабүлхааныг хоёр ч удаа дуудсан боловч Хабүлхаан үл тоов. Зүрчин хаан генерал Ху Шахуг их цэргийн хамт илгээсэн боловч Хабул хаанд ялагдсан байна. Алтан улсын хаан Шизон нас барж түүний ач хуу нь гэнэрал Вузу-тэй хуйвалдан eeрийн нагац Далайг хороов. Далайн бух л ах дуу нар Мэнгу хүмүүсийн хаан Хабуүлруу зугтан очсон байна. Байдал иймд хүрсэн тул Алтан улсын хаан ємнєд Сон улстай хийж байсан дайнаа зогсоож Мэнгу руу анхааралаа хандуулах шаардлагатай болжээ.

Мэнгу нартай байлдаад амжилтийг эс олсон Зүрчидүүд тэдэнтэй гэрээ байгуулж улмаар Хабүл хааныг Монголчуудын хаан хэмээн хүлээн зєвшоорч хаан цолыг олгосон байна. Хабул хааныг нас барсаны дараа Мэнгу хүмүүс нэгдмэл байдлаа алдсан гэдэг. Хабул хаан нас барахдаа өөрийн дуу Амбагай-г хаан болгожээ. Тэр үeд Мэнгу хүмүүс Татаруудтай дайнтай байж. Татарууд худ ураг барилцая хэмээн заль хэрэглэн Амбагай хаан, мєн Хабул хааны том хүүг барьж аван Зүрчидүүдэд тушаан цаазлуулсан байна. Үүний дараа Хабул хааны дєрөвдүгээр хєвүүн Хайду Зүрчидүүдээс єшєє авахийг үргэлжлүүлж Хайду хаан ширээгээ єөрийн ахын гуравдугаар хєвүүн Eсүхэй (Юань улсын Түүхэнд бичсэнээр Чингис Хааний эцэг Eсүхэй нь Хабул хааний тав дах үеийн хүн бєгєєд Хаан Хүн хэмээн нэхэмжлэн нэрлэжээ). Eсүхэй Татаруудаас єшєє авч Татарын нэгэн толгойлогч Тэмүүжин хэмээгчийг алсан ба тэр үед тєрсєн хүүгээ мєн Тэмүүжин хэмээн нэрлэжээ. Есүхэй нь Хиад Боржигон овгийн толгойлогч байсан ба манай эриний 1175 онд Чингис хааныг 12 настай байхад Татаруудад хорлогдон нас баржээ. Хиад хүмүүс Тэмүүжинг єєрийн толгойлогчоо гэж үзсэнгүй харин түүний садангийн нэгнийг сонгоод Тэмүүжинг гэр бүлийнх нь хамт орхиод нүүж явсан байна. Есүхэйн бүх ах дүү нар нь Тайчууд овгийнхонтой нийлэн оджээ. Гэсэн хэдий ч 13 зууны эхэн гэхэд Чингис хаан Хиад, Татар, Мэргэд, Хэрэйд, Найман гээд Түрэг-Монгол бүх л овог аймгуудийг нэгтгэж чадсан юм.

Монгол Домог

Домогоос үзэхэд Мэнгу Шивэй омгийн хүмүүс хєрш зэргэлдээх овгуудтай дайтан ялагдаж цєєн хэдэн хүн амьд үлдээд Эргүнэ-хан хэмээх ууланд зугтаан хоргоджээ. Хи-ян хэмээх нэгэн ухаалаг эр үлдсэн хүмүүсийг удирдан (Хиад хэмээх нэр нь Хи-ян гэсэн үгнээс үүсэлтэй аж) явж нэгэн тємєрийн хүдэрийн уурхай олжээ. Тэнд тємєр боловсруулан амьдарч байсан бєгєєд Эргүнэ-хан уулаас гарч явах замийг ч мєн олжээ. Хи-ян аас хойш 12 үеийн дараа Алунгоо хэмээх эхнэртэй Добун мэргэн гэж хүн байдаг. Добун мэргэнийг нас барсаны дараа Алунгоо хан тэнгэрийн гэрэл туяаг биeдээ шингээн жирэмсэлж 3 хүү тєрүүлсэн аж. Тэр гурван хүүхдийн нэг нь Боданчир нэрт хєвүүн бєгєєд, Боданчир улаан хүрэн нүдтэй бусад ах нартайгаа харьцуулахад єєр саарал єнгийн нүдтэй байжээ. Боданчир єєрийн 4 ах нарын хамт Жачиву овгийг дайран Бор Хадун хэмээх бүсгүйг булаан авч эхнэрээ болгожээ. Боданчирын ач нарын нэг нь Монолун хэмээх эхнэртэй байсан ба 9 хөвүүнтэй байжээ. Монолун нь ааш зан ширүүн авир муутай бүсгүй байгаад нэгэн удаа хєрш Жалайр овгийн хүүхдүүдээс тэргээр дайран алжээ. Жалайр овгийнхон хариу дайран довтолж Монолуний хөвгүүдийг алж устгасан ба Хайду хэмээх ганц хєвүүн нь амьд улджээ. Хожим нь Хайду Жалайр овгийнхнийг дарж Монгол хүмүүсийн толгойлогч нь болон гарч ирсэн байна. Хабул хаан нь Боданчирын 5-р үe ажээ.

Чингисийн Монголууд Єєрсдийгєє “Татар” хэмээн нэрлэдэг байсан нь

Суулийн үeйин эрдэмтэдийн үзэж буйгаар Чингис хааны уeйин Монголчууд єєрсдийгєє Татар хэмээн нэрлэдэг байсан аж. Харин Хубилай хаан Монголчуудыг “Мэнгу” бую Монгол гэж албан ёсоор нэрлэх болсон байна. Чингис Хааны үeд Монголчууд нь Тайчууд, Журхин, Хонгарид, Ойрад гэсэн тус тусдаа овог аймгуудаар нэрлэгдэн явж байжээ. Гэхдээ Чингис хааны угсаа нь Хиад аймгийн салбар болох Боржгин овгоос үүссэн байна. Хонгарид овгийнхны Монголчуудийн дунд эзлэх байр суурь онцлогтой бєгєєд энэ нь Eсүхэй баатар Єүлэн-ийг Хонгарид овгийнхноос хулгайлан эхнэр болгон авсантай холбоотой аж. Юан гүрний ордны хуулинд Монголын хаадууд зєвхєн Хонгарид аймгаас хатан авах ёстой хэмээжээ. Сонирхолтой нь Хитан аймгийнхан мєн Зүрчидүүдийн дунд ч бас Хонгарид гэдэг нэр хэрэглэгдэж тийм нэртэй овгууд ч байжээ.



Єєр нэг сонирхолтой зүйл бол Түүхч Луу Симианий үзэж буйгаар Чингисийн Монголчууд нь Дадан (Түрэгийн Шатуо овгийн хүмүүс) Шивэй овгийнхний холимог хүмүүс гэж үзээд энэ нь Монгол Түрэг хоюулаа єєрсдийнхєє євєг дээдсийг чононоос гаралтай гэдэг нэгэн домогтой холбоотой аж.

Түрэг Монголын Овог Аймгууд

11-12 дугаар зууны үед Тєв аАзийн єндєрлєгийг хэл соёл гарал угсааний хувьд тєс бүхий хүмүүс эзэгнэж байжээ. Эдгээр нь бол үндсэндээ Монголчууд байсан юм. Ерєнхийдєє Монголчууд, бас тэдэнтэй ойролцоо угсааны Татарууд хойд болон зүүн талаар нь суурьшсан байв. Харин Түрэгууд (зарим Түрэгууд тэр уeд єрнєд Ази, зуун ємнєд Eвроп-д нүүж очоод байв) баруун болон баруун ємнєдєд, Тангадууд Шинжаан, Гансу болон одоогийн Євєр Монголын баруун талаар нутаглаж байв. Тэр үeд байсан Ляо улс нь харин олон үндэстнээс бүрдсэн байв. Хитангууд нүүдэлчин хэв шинжээ алдаж эхлээд байв. Гансу болон Шинжааны зуун захаар Тангадууд єєрийн гурэн баруун Шиа улсийг байгуулж, Шинжааний хязгаар нь Уйгаруудийн мэдэлд байв. Үнэндээ Түрэг Монгол угсааны овог аймгуудийн ялгааг гаргахад бэрх болоод байв. Монгол нутагт байсан овог аймгуудын зарим нь Түрэг (Кыргыз, Хэрэйд, Уйгур), зарим нь Монгол (Ойрат, Татар), зарим нь Түрэг-Монголын холимог (Найман Мэргэд).

Найман

840 онд Киргизүүд Хуйхэ бую Уйгаруудийг ялахад Монголын хойд хязгаарт Найман хэмээх хүмүүс үлдэн хоцорсон бєгєєд, Киргизүүдэд дагаар орсон юм. Найман гэдэг нэр нь Монгол үг, Түрэгийн “Сакиз Огуз” бую Найман Огуз хэмээх хэсэг бүлэг хүмүүсийг нэрлэсэн нэр аж. Энэхүү Сакиз Огуз бую Найман Огуз нь бүр 8-р зуунд ч сонсогдож байж. Эртний Огуз Түрэгүүд нь Анатолиа руу нүүж одсон аж.

Цаг хугацааны уртад Найман аймаг хүчирхэгжиж Киргизүүдийг Eниссэй мєрєн луу шахаж Хэрэйдүүдийг Иртиш мєрєн Алтайн нуруунаас хєєн зүүн зүгт Манжуур луу түрэв. Энэ хєдєлгєєн нь үндсэндээ Хитангуудыг Хятадын хойд руу ойртуулж 907-1125 онуудад Ляо гүрнийг байгуулахад хүргэжээ. Наймангууд нь ємнєд хєрш Уйгаруудаас буддийн шашин, мєн бичиг үсгийг нь авсан аж. Наймангууд нь Түрэг угсаатай гэж үздэг боловч он жилийн уртад тэдний амьдралын хэв жаяг, зан заншил нь Монгол болон хувирсан юм. Наймангууд сүүлдээ Нэстэриан Христ-ийн шашнийг шүтэх болсон. Чингис хаан Наймангуудаар дамжуулан Уйгар үсгийг авч хэрэглэн соёлжиж иргэншжээ (?).

Хэрэйд

Хэрэйд аймаг нь Орхон голын бэлчирээр Найман аймгийн зүүн талаар нутагладаг байжээ. Хятадын эрдэмтэн Хэрэйдүүдйиг Монгол гаралтай хэмээх боловч, Рашид ад-Дин Уйгар Киргизийн адил Түрэг гаралтай гэж үзжээ. Киргизийн гол овог нь Кирай нэртэй аж. Хэрэйдуудэд байдаг Монгол зан үйл шинж тэмдэгүүдийг ПаүлРачнэвскийн тайлбарлахдаа Баруун Ляо улсын Хятан овгийн хүмүүстэй ихэд холилдсон гэж үзжээ.Христийн Нэстoриан шашинтай байсан ба Тоорил хааний аав, євөг эцэг нь Маргус (Маркус), Киракуз (Кыриакyс) гэсэн Латин нэрүүдтэй байжээ.

Мэргэд

Байгал нуурын урд захаар Сэлэнгэ мєрний бэлчирээр нутагтай байсан аймаг. Ан гєрєє, хийж загасчилан амьдардаг байжээ. Тахо Зонгы, Рашид ад Дин хоёр Мэргэдүүдйиг Монгол гаралын хүмүүс гэсэн байхад бусад эрдэмтэд тэднийг Түрэг угсааны улс гэжээ.


Татар

Тэр үeд байсан Татар аймгуудыг Зүрчэн (зарим тохиолдолд Монгол гэж үзжээ) гаралтай аймаг Хєлөн Буйр хавиар нутаглаж байсан хүчирхэг аймаг гэжээ. Зүрчидүүд Татаруудаар дамжуулан Монголын бусад овог аймгуудийг захирдаг байжээ.

Домогт өгүүлсэнээр Монголын Амбагай хаан єөрийнх нь өвчтэй хүргэний биeийг анагаахаар очсон Татарын бєєг алсан аж. Татарууд Амбагай хааныг охинийг чинь бэр болгоё хэмээн хуурч аваачаад барьж авчээ. Амбагай хааныг суллуулахаар нэхэж очсон Хабул хааны том хүүг ч бас барьж аваад хоёуланг нь Зүрчидүүдэд тушааж модон илжигэнд хадуулан алсан аж. Гэхдээ Татарууд энэ муухай хэрэгийг үйлдсэнийхээ тєлєє сүүлд нь аймшигтайгаар хохирсон юм. 1195 онд Татарууд Хонгирадыг дайлж олсон олзнийхоо улмаас єєрийн хамсаатан Зүрчидүүдтэй дайтах үeйиг ашиглан Тэмүүжин Татаруудыг дайлаар мордсон юм. 1202 он Тэмүүжин тэднийг дахин дайлаар мордож бүх эрчүүдйиг нь толгой дараалан хядаж эмсүүдийг нь боолчлон авчээ.

Ойрдууд

Ойрдууд ойн булгийн хүмүүст багтдаг байжээ. 1201 онд Ойрдууд Жамухтай нийлэн Тэмүүжин Ван хаан Тоорил нарын эсрэг дайтжээ. Жамухыг ялагдсаны дараа Ойрдууд Найманы талд орж Тэмүүжинтэй дахин байлдав. Найман ялагдаж Тэмүүжин Ван хаан хоёр хоорондоо дайтахад Ойрдууд Хэрэйдуудтэй нийлж Монголын эсрэг байлджээ. Оросын эрдэмтэн Владимирцов болон Рашид ад Диний үзэж буйгаар ойн иргэд талын иргэд гэсэн тийм тодорхой зааг тухайн үeд байгаагүй учир нь овог аймгуудын дайн тулаанд хэн дийлдсэн нь ойруу зугтаан амь зогоож, дийлсэн нь мал хєрөнгийг нь аван тал хээрээр нутагладаг байсан ба овог аймгууд ээлжлэн ялалт байгуулдаг байсан гэжээ. Хэдийгээр чухам ямар холбоотой нь тодорхой бус боловч Ойрадуудыг Хонгаридуудтай ойр тєрөл гэжээ.

Боржигон Oвог ба нүд үсний өнгє

Боржигoн овог нь Хиад аймгийн нэг салбар аж. Зүрчидүүд ч мєн Хиад аймгаас гаралтай юм. Паүл Рачнэвскийн үзэж буйгаар Добун мэргэнийг нас барсний дараагаар Алунгоогоос тєрсєн хүүхдүүд нь Киргиз хүний үр хүүхдүүд байж болох бєгєєд тэр уeйин Киргизууд нь улаан үс ногоон нүдтэй өндөр нуруутай хүмүүс байжээ. Киргизүүд мєн баруун Хүннү-гийн Жианкин овгийн хүмүүсээс үүдэлтэй. Хятадийн Түүхчид үзэхдээ хар үс хар нүдтэй хүмүүс нь Хятадууд Хүннү-гийн Жианкин аймгийнхантай хийсэн дайны үeд Хүннү-д олзлогдсон Хятад гeнeрал Ли Линг-ийн үр сад гэдэг. Киргиз хүмүүс хар үс, хар нүдтэй хүмүүст дургүй мууд үздэг байсан ч хэдэн зуун жилийн дараа яг л нєгєє дургүй хүмүүс шигээ дур тєрхийг олж авчээ. Хятадын Түүх сударт бичсэнээр Монголчууд улаан-хүрэн єнгийн нүдтэй хүмүүс байжээ.
Хэнтий аймгийн Хэрлэн Баян Улаан дах Боржигон овгийн малчин айлын охин.
Монголчууд, тэр тусмаа Боржигон овгийнхон улаан хонгор шар үс, єнгєлєг (ногоон болон саарал) нүдтэй байсан тэр гeнeтикийн онцлогоо одоо ч хадгалсаар байгаа бололтой.















Жалайр

Түрэг угсааний овог гэж үздэг. Эрт уeд Боржигид овгийнхонд олзлогдон алба барьж явсан ба Монгол овгийн Монолун хэмээх эмэгтэйн эзэмшил руу дайран тэр бүсгүйн найман хөвгүүдийг алж ганцхан Хайду хэмээх хөвгүүн амьд үлджээ. Хожим нь Хайду Жалайр овгийнхнийг ялж єєрийн албатаа болгосон ба Түүхэнд Монгол овгийнхонтой салшгүй холбоотой явж ирсэн. Мухулай жанжинг Жалайр овгийн хүн байсан гэдэг.

Журхин

Хабул хааны ахмад хүү Охинбархагийн хүү Сорхату-жүрхинээс Жүрхин овог үүсчээ. Нууц товчоонд гардаг найрны уeэр болсон зодооны гол баатар бєх Бури нь Журхин овгийн хун байсан юм. Татартай хийсэн дайны үeд Тэмүүжин Жүрхин овгийнхнийг дуудаад 6 єдєр хүлээгээд хариу авч чадалгуй тулалдаанд явсан юм. Мєн Найманууд Тэмүүжиний овгийг довтлон дээрэмдэх үеэр Тэмүүжин єєрийн 60 хүнийг илгээж Жүрхинээс хүч гуйсан боловч Журхинууд 10 хүнийг нь алаад үлдсэн хүмүүсийх нь хувцасыг тайлуулан доромжилсон аж. Түүний улмаас Тэмүүжин 1196-1197 онуудад Жүрхиний эсрэг дайлаар мордон дарж Бури-г єөрийг нь ч алсан юм.

Вангу

Найманууд Тэмүүжйнтэй дайтах үеэр Цагаан хэрэм Зүрчидийн ойролцоо байсан Вангу овгийнхонд элч илгээж холбоотон болох хүсэлт тавьсан боловч Вангу толгойлогч элчийг баривчилж аваад Тэмүүжинд тушаажээ. Тэмүүжин Найманийг довтолох үеэр Вангу-гийн толгойлогч нь холбоотон болж оролцсон юм. Эдгээр хүмүүс Монголчуудаас нэлээд єєр хүмүүс байсан ба эртний Шатуо Түрэг гаралын хүмүүс гэж үздэг аж.

Жадран овгийн Жамух ба цусан тєрєлийн ах дүүс

Жамух Тэмүүжин хоёрын эхний тулаанд унэндээ Жамух ялсан аж. 1196 оноос Тэмүүжинг ахин сэхэж ирэхээс ємнєх 10 жилийн Түүх Түүхэнд бичигдээгуй иржээ. Түүхчид Жамухтай хийсэн тулалдаанд ялагдсан Тэмүүжин Зүрчидийн нутагт хоргодож 10 жилийг єнгєрєєсєн гэж үздэг аж.

Тайчууд

Тайчууд нь Хиад овгийн салбар бєгєєд Амбагай хааны уeд Тайчууд хэмээх нэрийг авсан бололтой. Боржигон Тайчууд хоёр овгийн хоорондын тэмцэл нь Eсүхэй баатарыг нас барсаны дараагаас эхэлсэн. Зарим эрдэмтэд Єэлүн үжин бэлэвсэн хоцроод уламжлал ёсоор Eсүхэйн дүү нарын нэгтэй суух байсанийг эсэргүүцсэнээс үүдэлтэй гэжээ. Тэгээд л хэдэн жоохон хүүхдийн хамт нутаг дээрээ хаягдсан аж. Тайчууд нь Жамуха Тэмүүжин хоёрын тэмцэлийн үeд Жамухын талд зогссон гол овог юм. 1200-1201 онуудад Тэмүүжин Жамухыг дарах үeдээ мєн Тайчуудийг устгасан юм. Шийдвэрлэх тулаан Халх голын ойролцоо болсон бєгєєд Тэмүүжин Тайчуудын эр хүйстэйг нь хядаж эмс охидыг нь олзлон авчээ.




Монгол буюу Мэнгу хэмээх нэрний талаар

Хятад эрдэмтэдийн үзэж буйгаар Чингис хааны үeд Монголчууд єєрсдийгєє Монгол гэж нэрлэдэггуй байжээ. Тэр ч бүү хэл тэр үeйин Монголчууд, Зүрчидүүд тєрсєн он сар, нас сзздэрээ мэдэдгүй байв. Монгол гэдэг нэр нь хожим Хубилай хааны уeд албан ёсоор хэрэглэгдэх болсон аж. Хубилай хаанаас хойшхи Түүхчид “Хамаг Монгол Тайчууд” хэмээн нэрлэх болсон байв. Тухайн үeд Монголчууд нийтдээ єєрсдийгєє Татарууд гэдэг байсан ба овог аймгууд тус тусдаа Тайчууд, Журхин, Хонгарид, Ойрад гэж нэрлэгдэж байжээ.

Хятадын Түүхийн эх сурвалжуудад бичсэнээр Мэнгу Шивэй овгийн нэр Тан улсын үeд 907 онд анх тэмдэглэгдсэн байв. Хятад хэлэнд утгын хувьд аймшигт араатан, хүний махаар хооллогч гэсэн утгийг илтгэдэг аж. Монгол хэлэнд бол харин Мєнгє (Silver) гэсэн утгийг илтгэдэг аж. Тэр үeд улс гүрнүүд янз бүрийн мeталлуудын нэрийг их авдаг байж. Зүрчидийн Алтан улс, Монгол Мєнгєн улс гэх мэт. Єєр нэгэн сонирхолтой баримт гэвэл Тэмүүжин болон түүний зарим дүү нарын “Тэ” эхлэлтэй нэр юм. Хятад хэлэнд “Тиэ” гэдэг нь тємєр гэдэг утгатай. (Орчуулагчийн зүгээс нэмэж хэлэхэд, Тємєр гэдэг уг нь Түрэг хэлэнд ч ойролцоо дуудлагатайгаар ижил утгийг илтгэдэг)


Орчуулагч: Нийтлэлээс гарсан ажиглалтууд

Нууц Товчоонд eгуулсэнээр Тэмүүжин Жамух хоёрийн эхний дайнд Тэмүүжинг ялсан хэмээн өгүүлдэг аж. Гэтэл бусад эх сурвалжуудаас үзэхэд уг тулаанд Тэмүүжин ялагдаж 1196 оноос Тэмүүжинг ахин сэхэж ирэхээс ємнєх 10 жилийн Түүх Түүхэнд бичигдээгүй иржээ. Энэ 10 жилийн Түүх чухам юг өгүүлэх бол? Энэ үед Тэмүүжин хаа юу хийж явсан бэ? гэсэн асуултууд нь олон Түүхчидийн сонирхолийг татаад байгаа юм. Нэгэн Хятад эрдэмтэн таамаг дэвшүүлэхдээ Тэмүүжинг Хятадад (Зүрчид Манжид) олзлогдон 10 жилийг єнгєрєєсєн гэжээ. Энэ нь ямар ч эх сурвалж баримтгүй, таамаг тєдий юм. Оросууд энэ таамагт үндэслэн бүр кино хийж байгаа сурагтай байсан.

Миний бодлоор бол энэ нь яагаад ч бодит байдалд нийцэхгүй. Агуу их зєн билэг совинт тэр хүн эртний заналт дайсан, цусан єшєєт (хэдийгээр гарал үүсэл ойролцоо ч гэсэн) Зүрчидүүдэдээс оргонол гуйж очно, (Амбагай хааны Түүх) тэгээд бүр амьд гарна гэж найдаж байсан гэж үү?

Хэрэвээ үнэхээр Жамухад ялагдаад хэн нэгэнээс оргонол гуйх байсан бол Тэмүүжин дээр дурдсан харьцаа сайн байсан цусан ах дүү (Боржигон овгийнхний Хєх чонын домогоос үндэслэн гарал үүсэл нэгтэй гэж үздэг) хэмээх Шатуо Түрэг гаралын Вангу аймгийнхан дээр л очих байсан байх. Энэ ч утгаараа Вангу аймгийнхан Тэмүүжинтэй дайтахад тусламж гуйсан єєр нэг Түрэг аймаг Наймангуудад биш харин эсрэгээр Тэмүүжйнд єєрт нь тусалж цэрэг гарган Найманг дайлж байсан аж.

Монгол овгуудын хоорондын дайн хамгийн хүнд нь

Түүхээс үзэхэд Монгол овог аймгуудын хоорондоо хийсэн дайн тулаан нь Тэмүүжингийн хувьд хамгийн ширүүн нь байжээ. Боржигон овгоос салан тусгаарлан Тайчууд хэмээх нэрийг авсан Тэмүүжингийн үeэлүүдтэй хийсэн тулаан Тэмүүжингийн хувьд хамгийн хүнд нь байсан юм. Их хааны амьдаралдаа хийсэн тулаануудад ялагдсан нэг тохиолдол нь энэ л боловуу.

Ойрдууд хэмээх энэ аймгийн талаар бас л дурдахгуй єнгєрч болохгүй бололтой. Хэдийгээр Монгол гаралтай гэж буй боловч Ойрдууд Тэмүүжинд бүр мєсєн дарагдаж дагаар ортлоо Монголчуудын хийсэн бүх л тэмцлийн эсрэг тулалдаж байжээ. Эх сурвалжид дурдсанаар Ойрдууд анхлан Мэргэдүүдтай хамсаж дараа нь Жамуха болон Тайчуудтай нийлэн Тэмүүжингийн эсрэг дайтаж, Жамухийг дарагдамагц Наймангуудын талд орон дайтаж, Найманг дарагдамагц, Хэрэйдийн талд орон Чингис хаантай дайтаж ялагдаж байсан байна.

Монголчууд гэж хэн бэ


Түүхэн эх сурвалжууд, гeнeтик, амьдралын хэв заншил, хэл соёлоос авч үзвэл Монголчууд нь Тєв Азын нүүдэлчин аймгууд болох Түрэг, Манж Зүрчин аймгуудийн аль алинтай нь ижил тєстэй хэв шинжийг агуулсан улс бололтой.

Хєх чоно Гоо Маралын домог гарал үүсэл нь зєвхєн Түрэг гарлын тодорхой овгуудад (Киргиз болон дээр дурдсан Шатуо Түрэг) байдаг аж. Саяхан би нэгэн Киргиз хүнтэй ярилцаж байхад тэрвээр Киргизүүд нь хэдийгээр Хасагуудтай хэл ижил боловч гарал угсааны хувьд Монголчуудтай илүү ойр гэж үздэг талаар ярьж байсан юм. Харин хэл заншилын хувьд Монголчууд Зүрчидүүдтэй илүү ойр. Тэр ч байтугай зарим овог аймгуудын нэр нь ижил. Манжын түрэмгийллийн үeд ч Манжын хаадууд Монгол эхнэр авах, Монголын талаар баримтлах бодлого нь харьцангуй эeрэг байснийг хүлээн зєвшєєрєх нь үнэнд нийцтэй боловуу. Нэмээд хэлэхэд Амeрикт дээр үeд Хятадаас цагаачилж ирсэн єєрийгєє Манж гаралтай гэдэг нэгэн настай эмэгтэй надтай уулзаж ярилцахдаа Манж Монгол хоёрын ойр тєрєл гарлын талаар ярьж байж билээ.

Энэ талаар олон зүйлийг дурдаж болох боловч бусад хүмүүсийн бодол санаа Түүхэн эх сурвалжуудын талаар эхэлж сонсох нь зүйтэй боловуу гэж бодов.

Нийтлэлийг орчуулж тайлбарыг бичсэн Батсуурь.

1 comment:

num-spe303 said...

Өнөөдөр ч цаг анзааралгүй суулаа..Нар ханын толгойноос нэгэнт буужээ... ажлаа түр тавиад, аяга цай уунгаа нетээр сонин юу байгааг сөхөж, самнаж суунгаа Ганбаатарын блогыг сонирхлоо. Блогт хүүхэд, залуус бидний уншууштай зүйлс олон байна.Сайн байна!. Ихэнх хүмүүс блогыг дутуу атгаж үзээд "ажилгүй хүмүүсийн хийдэг зүйл" гэсэн дүгнэлт өгөөд блогоо хаячихдаг юм шиг байгаа юм... амжилт хүсье!